El Mondmilito
Eugène Adam (Lanti) kaj la disreviĝo de maldekstruloj
La literaturo pri George Orwell (1903-1950), la aŭtoro de la rakonto La besto-farmo kaj de la romano Mil naŭcent okdek kvar, estas abunda. Unue dank’ al la biografio de Bernard Crick (1970) ni scias ankaŭ, ke li rilatis kun maldekstraj esperantistoj. Apartan
atenton trovis la ligo de Nellie Limouzin (1870-1950), onklino de
Orwell, kiun li multe ŝatis kun Eugène Adam (1879-1947), kiu sub la nomo
Lanti iĝis konata kiel la fondinto de Sennacieca Asocio Tutmonda
(SAT). Tamen, nur iom pli ol tridek jarojn post la morto de Orwell estis
publikigita eldiro (de tiam ofte citita), kiu supozigas pri frua influo
de Lanti al la pensado de Orwell. Laŭ intervjuo farita en 1983 kun
Lucien Bannier, kunfondinto de SAT, Lanti kaj Orwell en 1928/29 akre
disputis pri kiel juĝi Sovetan Union. Ĉeestis onklino Nellie,
vivkunulino (de 1934 edzino) de Lanti, kiu dum deko da jaroj agadis en
SAT ankaŭ kiel lia asistanto.
Tiu fonto elvokis interesiĝon ĉe ĉiuj,
kiuj esploris la radikojn de la kontraŭtotalismo de Orwell, ĉar oni
longe pensis, ke unuavice pro siaj travivaĵoj en la hispana milito li
iĝis arda kontraŭulo ne nur de faŝismo, sed ankaŭ de stalinismo. Entute
estas malmultaj fontoj pri la pozicio de Orwell fine de la dudekaj kaj
komence de la tridekaj jaroj; li verŝajne kiel multaj britoj tiutempe
havis iluziojn pri Soveta Unio kaj emis defendi ĝ in jam pro la ĝenerale
malamika sinteno de la reganta klaso.
Ni scias iom pli pri la evoluo de Lanti.
Unue anarkiisto, li estis arda komunisto, kiam en 1921 li fondis SAT,
internacian asocion de laboristaj esperantistoj. Li unue klopodis kroĉi
SAT al la komunista movado, en kio Nellie subtenis lin. En aŭgusto 1922
li vojaĝis al Petrogrado kaj Moskvo por havigi al SAT la subtenon de
Komintern. La trisemajna vojaĝo profunde influis lin, malpli pro la
rifuzo de Komintern subteni Esperanton, ol pro la diskutado kun gvidaj
sovetiaj esperantistoj (kiuj ne ĉiuj estis komunistoj) kaj, pli multe,
pro la ricevitaj impresoj pri la vivo en Soveta Rusio, kiuj kreis en li
fortan skeptikon pri la efektivigeblo de komunismo. En Sennacieca Revuo
li senkaŝe raportis pri la apudekzisto de korŝira mizero kaj senhonta
lukso – sekvoj de la postrevolucia t.n. Nova Ekonomia Politiko. Lanti
tamen ne volis endanĝerigi SAT kaj publike silentis pri siaj impresoj
kaj la estiĝintaj duboj. Tio helpis al li dum kelkaj jaroj konservi la
multtendencan, superpartian karakteron de SAT kiel „kultura kaj
interhelpa organizo de prolet-esperantistoj“. Centran rolon ludis la
deziro uzi Esperanton por la rekta interrilatigo de laboristoj kaj
progresemuloj ĉiulandaj, precipe per korespondado. Serio da artikoloj
kun la titolo „Tago el mia vivo“, kiuj aperis en Sennaciulo ekde februaro 1927, respegulis la deziron interŝanĝi raportojn pri la labor- kaj vivkondiĉoj de ordinaraj homoj.
La fortikiĝo de stalinismo ekde 1928 pli
kaj pli malfaciligis la mezan vojon de Lanti. Korespondante kun
sovetiaj esperantistoj, inter kiuj troviĝis homoj sendepende pensantaj,
li estis regule informata pri kontraŭdiroj en Soveta Unio, kiuj
konfirmis la dubojn de 1922. Sian longtempan starpunkton, ke por la
bono de SAT necesas silenti pri negativaĵoj en la evoluo de la sovetia
reĝimo, Lanti nur iom post iom modifis, sub la influo ankaŭ de du
francaj komunistoj-esperantistoj, Lucien Laurat kaj Robert Guiheneuf,
kiuj longe vivinte en Soveta Unio revenis de tie plene senreviĝinte.
Ĉirkau la sama tempo membroj en kaj ekster Sovetio spertis, ke ilia
scivolo pri vivkondiĉoj ĝenis la gvidantojn de Sovetrespublikara
Esperantista Unio (SEU). Ili en julio 1928 publike alarmis kontraŭ
misprezentoj kaj mensogoj pri la sovetia vivo penetrintaj en la vicojn
de esperantistoj. Lanti insistis, ke pri malakordo necesas diskuti, kaj
en 1928 ankoraŭ atingis, ke la plej multaj SAT-anoj interkonsentis pri
deklaro, laŭ kiu ĉia dogmemo estas malaprobinda. Poste, pro la rifuzo
de Lanti fermi la revuojn de SAT al kritiko kontraŭ Soveta Unio, la
rilatoj kun SEU tiagrade malboniĝis, ke en 1930 kotizoj de sovetianoj
destinitaj por SAT estis blokitaj en Moskvo.
Kvankam Lanti komence de 1928 eksiĝis el
la Franca Komunista Partio, li ne ĉesis varbi por la subteno de
komunistoj al SAT. Sed samtempe li sentigis sian deziron plifortigi la
sendependan profilon de SAT, pluevoluigante la fondiĝan sennaciecan
idearon al aparta doktrino, kiun li nomis sennaciismo. Estis radikala
formo de kontraŭnaciismo. Kvankam ne deviga por la membroj, oni povis
kompreni ĝin ankaŭ kiel direktitan kontraŭ la varbado por Sovetio kiel
imitinda modelo por la kunvivado de plej diversaj etnoj kadre de unu
granda ŝtato.
La sovetiaj esperantistoj nun estis
devigitaj batali kontraŭ SAT, insulte nomata socialfaŝisma. La rompo
definitiviĝis en aŭgusto 1932 per la fondo de Internacio de Proleta Esperantistaro
(IPE). Por Lanti tio estis tre dolora evoluo. En 1933 li retiriĝis el
la gvido de SAT. Tiuokaze li konfesis, ke sian iaman admonon al la
SAT-kamaradoj esti unue revoluciuloj kaj nur poste esperantistoj li ne
plu konservas kaj ke en la ideologia konflikto pli gravas resti fidela
al Esperanto. Por la sovetianoj la rompo kun SAT estis simile dolora,
ĉar ili perdis sian plej karan manieron praktike uzi Esperanton: la
korespondadon.
Dum Orwell ankoraŭ kredis pri la
revolucia potencialo de Soveta Unio kaj verŝajne ĝis la komenco de la
tridekaj jaroj konsideris sin komunisto, Lanti, ĉefe surbaze de la scio
akirita per Esperanto-kontaktoj, pli kaj pli dubis, ke en Soveta Unio
socialismo estas konstruata. Li renkontis Orwell, kiam anoncis sin la
kunpuŝiĝo de SAT kun la defendantoj de Soveta Unio. Poste la vidpunktoj
de la du proksimiĝis. Orwell laŭ propra deklaro estis konvinkita ekde
1937, ke por renovigi socialismon necesas detrui la »sovetian miton«.
Lanti faris tute similajn eldirojn, sed fakte tiurilate antaŭis Orwell
je kelkaj jaroj. En 1933 Lanti karakterizis la sovetian sistemon kiel
ŝtatkapitalismon kun privilegiita burokratio kaj nomis plej urĝa tasko
detrui en la menso de sinceraj homoj la “mistikan kredon” pri kontribuo
de Moskvo al la emancipo de la proletaro. Komence de 1935 Lanti lanĉis
la revueton Herezulo, kaj meze de 1935 aperis broŝuro verkita
de li kune kun Guiheneuf, laŭ kies konkluda frazo “en Sovetio regas RUĜA
FAŜISMO” – karakterizo ekstreme provoka por tiamaj komunistoj. En 1937
Orwell travivis en Hispanio spertojn, kiuj konvinkis lin, ke la
komunistoj estas pli dekstraj ol la konataj kontraŭrevoluciuloj. Estis
lernprocezo de Orwell, kiu kondukis lin al la verko La besto-farmo (1945), kies ĉefa temo estas la “perfidita revolucio”.
Lanti en 1936 komencis mondvojaĝon, dum
kiu li apenaŭ rimarkis, kio vere okazis en Soveta Unio en 1937/38, nome
la pereo de la Esperanto-movado. Orwell ne plu povis lerni de Lanti, sed
li havis aliajn fontojn por profundigi sian dubon pri Soveta Unio. Al
tiuj apartenis ankaŭ esperantistoj: la geedzoj Westrope en Londono, en
kies librovendejo Orwell ekde 1934 laboris kaj portempe loĝis. John
Atkins, amiko de Orwell, postmilite jam antaŭ la publikigo de la
intervjuo kun Lucien Bannier atestis, ke Orwell dank‘ al „homaj kaj
sinceraj personoj“ kiel Lanti kaj Westrope diferencigis inter Soveta
Unio kaj socialismo kaj frue avertis kontraŭ la danĝero de totalismo.
Alia rimarkinda esperantisto (kiun Orwell ne renkontis) estis la
menciita SAT-pioniro Lucien Laurat. Post sia reveno el Moskvo Laurat
aliĝis al la rondo ĉirkaŭ Boris Souvarine kaj aliaj gvidaj maldekstraj
kontraŭkomunistoj; li per siaj verkoj kontribuis al scio pri la reala
situacio de la sovetia ekonomio .
Post la milito, komence de 1947, Lanti
suicidis en Meksiko. Tri jarojn poste mortis Orwell, duonan jaron post
la apero de lia fama romano. La interesiĝo pri Orwell konstante kreskis
tra la jardekoj, kun memoro pri la nazia reĝimo kaj kun aparta rigardo
al la evoluo de la sovetia reĝimo. Post ties falo oni donis pli da
atento al trajtoj de komunismo longtempe preterviditaj aŭ misjuĝitaj pro
ideologiaj motivoj. Ĉi-kunlige atenton trovis la komence menciita
intervjuo kun Bannier. Poste ne aperis aliaj fontoj pri la frua
penso-evoluo de Orwell, sed ĝenerale oni jam ne plu pridubas la tie
prezentitan influon de Lanti. La brita historiisto John Newsinger
memkritike konfesas, ke li longe opiniis Orwell dekstrulo, ĝis fine li
apartenigis lin al la “antaŭtempaj kontraŭstalinistoj« aŭ, pli precize,
ĝis li, Newsinger, komprenis, ke homoj kiel Lanti kaj Orwell pionire
eltrovis kaj malkaŝis, ke la sovetia komunismo ne havis ion komunan kun
socialismo.
Ulrich Lins
La kompleta artikolo de U. Lins (“Orwells
Tutor? Eugène Adam (Lanti) und die Ernüchterung der Linken”, en Cyril
Robert Brosch; Sabine Fiedler ed., Jahrbuch der Gesellschaft für Interlinguistik 2020, Leipziger Universitätsverlag, pp.103-124), estas elŝutebla ĉe nia kolekto HAL-Esperanto Historio.
Eugene Adam (Lanti) and the disappointment of the leftists.
The literature about George Orwell (1903-1950) the author of the fable Animal Farm and the novel Nineteen Eighty Four
is abundant. Firstly thanks to the biography of Bernard Crick (1970) we
know that he had contacts with left wing Esperantists. Of particular
note is the links between his aunt Nellie Limousin (1870-1950) and
Eugene Adam (1879-1947) who under the name Lanti became the founder of
the Sennacieca Asocio Tutmonda World Anti National Association
(SAT). However, just a little over thirty years after Orwell's death a
statement was published (since then often quoted) that suggests Lanti's
early influence on Orwell's thinking. According to an interview from
1983 with Lucien Bannier, cofounder of SAT, Lanti and Orwell sharply
disputed over how to judge the Soviet Union. There was Aunt Nellie,
Lanti's life partner (since 1934), who also worked for SAT for ten years
as his assistant.
This
source evoked interest in all those who explored the roots of Orwell's
anti-totalitarianism, as it had long been thought that primarily because
of his experiences in the Spanish War he became an ardent opponent not
only of fascism but also of Stalinism. In total, there are few sources
about the position of Orwell at the end of the 1920s and the beginning
of the 30s. he probably like many British people at the time had
illusions about the Soviet Union and tended to defend it already because
of the general hostility of the ruling class.
We
know a little more about the development of Lanti, at first and
anarchist he was an ardent communist when he founded the SAT, the
international association of Esperanto workers in 1921. At first he
attempted to graft the SAT onto the Communist movement, while Nellie
supported him. In August of 1922 he travelled to Petrograd and Moscow to
have the SAT join the Comintern. The three week journey affected him
deeply, the refusal of the Comintern to support Esperanto had little
impact, but the discussions he had with leading Soviet Esperantists (not
all of whom were Communists) had a larger impact, but the most
important where his impressions of life in the Soviet Union, these three
things grew a strong scepticism within him about the implementation of
communism. In Sennacieca Revuo (publication of SAT) he openly
reported on the heart breaking misery and shameless luxury - the
consequences of the New Economic Policy. Lanti however did not want to
endanger the SAT and was silent about his impressions and doubts that
arose. This helped him during those years to maintain the multitendency
and above party character of SAT as an "Cultural and mutual aid
organisation of proletarian Esperantists" whose give role was to use
Esperanto for international relations between workers and progressives
of every country, mainly through correspondence. A series of articles
entitled "A Day in My Life", which had appeared in Sennaciulo since February 1927, reflected the desire to exchange reports on the working and living conditions of ordinary people.
The
barriers of Stalinism beginning in 1928 made Lanti's middle road much
more difficult to walk. Corresponding with Soviet Esperantists, amongst
whom were people of independent minds, he was regularly informed of the
contradictions in the Soviet Union, which confirmed his doubts of 1922.
His long time standpoint, that for the good of SAT he should remain
silent about the negative aspects of the evolution of the Soviet Union,
Lanti only modified his views little by little, under the influence of
two French communist Esperatists Lucien Laurat and Robert Guiheneuf, who
had lived for a long time in the Soviet Union and had returned totally
demoralised. Around the same time members in and outside the Soviet
Union found that their desires to know about living conditions in the
country bothered the leaders of the Soviet Republics Esperanto Union
(SEU). In July 1928, they publicly warned against misrepresentations and
lies about Soviet life that had penetrated the ranks of
Esperantists. Lanti insisted that disagreement needed to be discussed,
and in 1928 it seemed that most SAT members agreed on a statement that
any dogma was reprehensible. Later, due to Lanti's refusal to close the
SAT magazines to criticism against the Soviet Union, relations with SEU
deteriorated to such an extent that in 1930 funds from Soviet
Esperantists destined for the SAT were blocked in Moscow
Although Lanti resigned from the French Communist party in 1928 he did not cease campaigning for communist support of SAT. But
at the same time he felt his desire to strengthen the independent
profile of SAT, further developing the founding anationalist ideas into a
particular doctrine he called anationalism. It is a radical form of
anti-nationalism. Although
not obligatory for the members, anationalism could also be understood
as an argument against the Soviet Union being presented as an exemplary
model for the coexistence of a wide variety of ethnic groups within one
large state.
Now
the Soviet Esperantists were instructed to combat the SAT, which was
insultingly named "Social fascism". The break was formalised in 1932
with the founding of the International of Proletarian Esperantists
(IPE). For Lanti this was a very painful development. In 1933 he retired
from the leadership of SAT. In that case, he confessed that he no
longer kept his former admonition to the SAT comrades to be
revolutionaries and only later Esperantists and that in the ideological
conflict it was more important to remain faithful to Esperanto. For the
Soviets, the break with SAT was similarly painful, as they lost their
most cherished way of using Esperanto in practice: correspondence.
During
these events Orwell still maintained faith in the revolutionary
potential of the Soviet Union and seems up to the beginning of the 1930s
to have considered himself a communist, Lanti, mainly due to the
knowledge acquired by Esperantist contacts doubted more and more that
Socialism was being built in the Soviet Union. He met Orwell when he
announced the SAT's clash with the defenders of the Soviet Union. Later
the viewpoints of the two grew closer. According to his own
declarations, Orwell by 1937 was convinced that for the revival of the
socialist future it was necessary to destroy the "Soviet Myth". Lanti
had made similar statements but had come to that conclusion several
years before Orwell. In 1933 Lanti characterised the Soviet system as
State capitalism with a privileged bureaucracy declared it the most
urgent task to destroy in the minds of sincere people the "Mystical
faith" in the contribution of Moscow to the emancipation of the
proletariat. At the start of 1935 Lanti launched Herezulo, and in
the middle of that year a pamphlet appeared written by him together
with Guiheneuf which contained the concluding sentence "In the Soviet
Union RED FASCISM rules!" an extreme provocation to pro soviet
communists. In 1937 Orwell had lived through his Spanish experiences,
and come to the conclusion that the Communists where to the right of the
more well known counter revolutionaries. This learning process would
take Orwell to writing Animal Farm (1945) whose main subject was the "Betrayed Revolution".
Lanti
in 1936 began a world tour, during which he hardly noticed what
happened in the Soviet Union in 1937/8, namely the destruction of the
Esperanto movement. Orwell could no longer learn from Lanti, but he had
other sources that deepened his doubts in the Soviet Union. These also
included Esperantists: such as the Westrope couple whose bookshop he had
worked and even lived in for a time since 1934. John Atkins, a post-war
friend of Orwell's, before the publication of the interview with Lucien
Bannier testified that Orwell, thanked the "human and sincere people"
such as Lanti and Westrope, who distinguished between the Soviet Union
and socialism and warned early on of the danger of
totalitarianism. Another notable Esperantist (whom Orwell did not meet)
was the aforementioned SAT pioneer Lucien Laurat. Upon his return from
Moscow Laurat joined the circle around Boris Souvarine and other leading
left-wing anti-communists; through his works he contributed to
knowledge of the real situation of the Soviet economy.
After
the war, in the beginning of 1947 Lanti committed suicide in Mexico.
Three years later Orwell died, half a year after his famous novel was
published. The interest in Orwell has constantly grown throughout the
decades, with the memory of the Nazi regime and the evolution of the
Soviet regime. After its fall, more attention was paid to features of
communism that had long been overlooked or misjudged for ideological
reasons. In this connection, the initially mentioned interview with
Bannier found attention. No other sources have since appeared on
Orwell's early development of thought, but in general the influence of
Lanti presented there is no longer questioned. The British historian The
British historian John Newsinger self-critically admits that he long
considered Orwell a right-winger, until he finally accepting that he
belonged to the "early anti-Stalinists" or, more precisely, until he,
Newsinger, understood that people like Lanti and Orwell pioneered and
revealed that Soviet communism had nothing to do with socialism.
Ulrich Lins
Translated into English by Reddebrek
